انتقال طلب و آثار آن در حقوق ایران

چکیده: تعهدات، چه جنبه مثبت آن یعنی طلب و چه جنبه منفی آن یعنی دین، از جمله مباحث مهم در حقوق مدنی است و حتی در پاره ای از نظام های حقوقی مانند فرانسه، تعهد یا التزام، مرکز مطالعه حقوق مدنی قرار گرفته است. جایگاه ویژه طلب و انتقال آن در روابط حقوقی و تجاری مردم، مطالعه ایجاد و انتقال حق برای احاطه بر این مفهوم و سهمی که در تنظیم روابط اجتماعی دارد را ضروری می سازد. هر چند امروزه دارنده سند تجاری با ظهرنویسی و گاه با تسلیم ساده سند در وجه حامل، می تواند طلب خود را به دیگری انتقال دهد بدون اینکه نیازی به شکل پیچیده تبدیل تعهد داشته باشد و لیکن نه تنها مقنن ما به صراحت بدان نپرداخته است، بلکه باب مستقلی نیز برای این بحث در قانون نگشوده و صرفاً به اشاراتی در قانون اعسار و قانون بیمه بسنده کرده است. قانون مدنی ما بدون ارائه تعریفی از انتقال طلب، آن را یکی از طرق سقوط تعهدات برشمرده است. در تعریف انتقال طلب می توان گفت: « جابجایی و نقل مالکیت معوّض و بلاعوض مافی الذمه مدیون از دائن به شخص دیگر است، خواه بطور اختیاری و بنا به اراده طرفین انتقال، خواه بطور قهری و به حکم قانون ». انتقال قهری طلب در نتیجه واقعه حقوقی مرگ حادث می شود، مطالبات و دیون متوفی همراه با سایر دارایی وی به وراث و بازماندگان او منتقل می شود؛ اما در انتقال قراردادی طلب که در نتیجه تراضی طلبکار با شخص ثالث واقع می شود مدیون در آن نقشی ندارد؛ در نتیجه، ماهیت قرارداد انتقال طلب، تابع عقدی است که سبب این انتقال می شود. سیاق عبارت در بند 3 ماده 292 به گونه ای است که انتقال طلب را به ذهن متبادر می سازد در حالی که تبدیل تعهد به اعتبار تبدیل دائن با انتقال طلب متفاوت است؛ در تبدیل تعهد بوسیله تبدیل دائن، دائن و مدیون با یکدیگر توافق می کنند که تعهد مدیون در برابر طلبکار ساقط گردد و تعهد جدیدی در برابر طلبکار جدید ایجاد گردد، حال آنکه در انتقال طلب، تعهد سابق از بین نمی رود و طلبکار، حق و طلب خود را که جنبه مثبت تعهد می باشد به دیگری انتقال می دهد که در این صورت، رضایت مدیون شرط تحقق آن نمی باشد ولیکن در تبدیل تعهد به اعتبار تبدیل دائن، رضایت مدیون شرط صحت آن است . به علاوه در تبدیل تعهد به واسطه تبدیل دائن به صراحت ماده 293 قانون مدنی، تضمینات تعهد سابق به تعهد لاحق تعلق نمی گیرد مگر آنکه شرط خلاف شده باشد در حالی که در انتقال طلب ، تضمینات، پس از انتقال باقی می ماند و انتقال طلب موجب سقوط تعهد نمی گردد و به حال خود باقی می ماند و منتقل الیه می تواند از آنها استفاده کند، مگر اینکه تضمینات چهره شخصی داشته و تحمیلی بر اشخاص ثالث باشد؛ علیرغم تشابه ظاهری این دو نهاد، افتراقی بین آنها وجود دارد که در این تحقیق سعی شده ضمن تعریف تبدیل تعهد و سایر نهادهای حقوقی مشابه با انتقال طلب، مقایسه ای بین این نهادها صورت گرفته و وجوه افتراق و اشتراک آنها مشخص گردد. واژگان کلیدی: تعهد، تبدیل تعهد، طلب، انتقال طلب، سقوط تعهدات